7 Ağustos 2021 Cumartesi

Karmaşıklık (Bölüm 22) (Ateşan Aybars, 7 Ağustos 2021)

 

Ağ Topolojisi

Ekonomik Ağ Yapısı. Ağ topolojisi, ağdaki çeşitli düğüm ve bağlantıların fiziksel veya mantıksal olarak birbirlerine göre nasıl düzenlendiğini gösterdiğine göre, fiziksel ağ topolojisi gerçek fiziksel bağlantıları ifade eder ve kurulum, bakım vb. servisler için önemlidir. Mantıksal ağ topolojisi, hangi düğümlerin birbirine hangi yollarla bağlandığı ve ağ üzerinden verilerin nasıl iletildiği dâhil olmak üzere ağın nasıl kurulduğuna dair tasarımdır. Etkin ağ yönetiminin izlenmesi, verimli ve sağlıklı olması, ağın hem fiziksel hem de mantıksal topolojisinin iyi kavranmasını gerektirir. Ağ topolojisini kavramak birkaç nedenden dolayı önemlidir. Öncelikle, ağın nasıl ve ne kadar iyi çalıştığı konusunda önemli ipuçları görülebilir. Herhangi bir işletmenin operasyonel modeli için doğru topolojiyi seçmek, performansı düşüren hataları bulmak ve bu hataları gidermek ağın verimliliğini sağlar ve ağ içinde kaynakların etkili bir şekilde tahsis edilmesini kolaylaştırabilir. Uygun şekilde tasarlanan ve yönetilen bir ağ topolojisi, işletmeler için enerji ve bilgi verimliliğini artırarak maliyetleri düşürür. Ağ yapısı amaca göre çok çeşitli olabilir.

 



 






Şekil 2. Popüler Ağ Tipleri.

 

Ekonomik ağ yapısı, bir ekonomik sistemde ilişkiler ağının genel yapısını veya topolojisini ifade eder. Bağlantısallık derecesi, düğüm sayısı, en kısa yol uzunluğu vb. birçok parametre genel ağ sistemini etkiler. Bu parametreler arasında en önemli olanı ağ yoğunluğudur. Ağ yoğunluğu, potansiyel bağlar dışında mevcut düğüm bağlarıyla tanımlanır. Sistem bağlantılarının yoğunluğu, sistemin davranışını ve genel yapısını anlamak için önemli bir ölçüttür. Düşük bağlantısallıktan yüksek bağlantısallığa geçiş, sistemi tamamen değiştirebilir ve farklı bir yapıya dönüştürebilir. Bağlantısallığın yoğun olduğu sistemlerde kaynakların kolayca akışı maliyetleri düşürdüğünden sistemin bir kısım parçaları ayrıştırılabilir (unbundling), önce küçük parçalara bölünüp sonrasında yeni bağlantılarla tekrar sisteme yerleştirilebilir. Bu yeni sistem yapısı, sistemin tüm mimarisinde çok derin ve temel bir dönüşümdür. Ancak ayrışma sürecinde sistem, statik bir sistemden daha karmaşık olan benzeşik ağ hâline dönüşür[1]


Benzeşik Sistemler. Son birkaç on yılda bilgi teknolojisinin yükselişi, gümrük vergilerinin düşürülmesi, küreselleşme ve serbest piyasa ideolojisinin yaygınlaşması ekonomi ve diğer birçok alanda ayrışma sürecini başlattı. Fabrikalar, üretim süreçleri, hizmetler, ulusal altyapı sistemleri ve hatta tüm ulusal ekonomiler, özelleştirme ve küreselleşme yoluyla birbirinden ayrıldılar. Sistemlerin bileşenleri artık merkezi yapılar içinde sınırlandırılmadığından çok uluslu şirketler, küresel pazarlar ve internet aracılığıyla daha hızlı ve kolay yayılarak koordine şekilde faaliyetlerini sürdürüyorlar. İnternet, üretim ve mübadele için daha önemli bir platform hâline geldikçe bu ayrışma devam edecek. Faaliyetlerimizi outsource edebilir[2] ve internet üzerinde birkaç tıklamayla ekip oluşturabiliriz. Artık, küçük işletmeler bile, küresel tedarik ağlarını çevrim içi olarak oluşturabilir ve yönetebilirler. Bu ayrışma süreci, monolitik sistemlerin baş edemeyeceği yüksek düzeyde karmaşıklıkla başa çıkmak için önemli bir mekanizmadır. Post-endüstriyel dönüşümün hızlandığı 21. yüzyılda, VUCA (volatilite, belirsizlik, karmaşıklık ve muğlaklık) ortamının getirdiği zorluklarla karşı karşıya kalan organizasyonlar için ayrışma süreci son derece önem taşımaktadır.


Ağ topolojisi. Ağlar, yapısı önceden tanımlanan hiyerarşik geleneksel resmî organizasyonların aksine gayriresmî organizasyon sistemleridir. Resmî organizasyonlarda iş tanımı bellidir ve bu tanıma göre eleman alınır. Önce yeni bir pozisyona eleman almak için düğmeye basılır, bu pozisyonun diğer pozisyonlarla nasıl ilişkili olacağı tanımlanır ve ardından işe alma süreci başlar. Üretim süreçlerinden hükûmetlere, banka ve diğer kurumlara kadar bu süreç tüm sanayi çağı ekonomik kurumları ve organizasyon sistemleri için aynıdır. Kurumlar, statik ve kararlı ortamlar içinde yukarıdan-aşağıya komut zincirine sahip iyi tanımlanmış kapalı resmî sistemlerdir. Bireyler, işletmeler, traderler ve diğer kurumlar, marjinal faydanın marjinal maliyetten daha büyük olduğu zaman bağlantı kurarlar. Gümrük engelleri kaldırılır ya da vergi düşürülürse, şirketler sınır ötesi ticarete teşvik edilirler. Finansal kurumlar, gelişmekte olan piyasalardaki yatırımlarından iyi getiri beklerlerse, finansal bağlantıları oluşturacaklardır. Bu, ağların doğasıdır ve işlem maliyetlerinin yeterince düşük ve getirilerinin yeterince yüksek olduğu her yerde ilgili kurumlar organik bir şekilde kendiliğinden büyürler. Nitekim hiç kimse ne küresel ekonomik ağları planlamış ne de tasarlamıştır. 

 

Kümelenme. Ağ kümelenmesi ağın genel topolojisinde önemli bir kavramdır Herhangi bir ağ içinde farklı düğümlere bağlanmanın maliyeti ve faydaları aynı değildir. Örneğin, Avrupa Birliği’ne dâhil ülkeler arasında ticaret yapmak birlik dışındaki bir ülkeyle ticaret yapmaktan daha kolaydır. Dolayısıyla, küresel ekonomik ağ içinde olan Avrupa ekonomisi, birlik üyelerinin daha sık ve yoğun şekilde etkileşime girdiği bir küme oluşturur ve bu kümelenme ağ yapısını heterojen bir topolojiye döndürerek ağ üzerinde kaynakların dağılımını etkiler. Bu, kaynak tahsisinden çok farklı bir durumdur. Klasik denge ekonomisinde, kaynak tahsisi farklı kullanım amaçlarına yönelik sınırlı kaynakların bölüşümüdür. Ağ perspektifinden ifade edilirse, piyasada denge, sadece homojen ve çok basit ortamlarda var olabilir. Özellikle piyasalarda, diğer sosyo-kültürel, sosyo-politik vb. ağlardaki etkileşimler göze alındığında heterojen yapılaşma daha olasıdır. Avrupa ekonomisi ile ilgili örneğimize geri dönersek, birlik ekonomik olarak bütünleştiğinde, Almanya'daki yüksek ücretlerin güney Avrupa ülkelerindeki düşük ücretlerle dengeleneceği düşünülüyordu. Ama öyle olmadı. Büyük olasılıkla ağ yapısı, diğer sosyo-politik, kültürel ve mekânsal kümelerle etkileşimi nedeniyle heterojen yapıya dönüştü. 

 

Ateşan Aybars (7 Ağustos 2021)

[1] https://youtu.be/e5Sh_4NYFoc  Systerms Innovation, Complexity Economics

[2] Outsource etmek: Daha önce şirket içinde üretilen bir mal ya da hizmetin dışarıdan tedarik edilmesi.



Hiç yorum yok:

Yorum Gönder