Osmanlı Tarihi ve Tarihin Paradigmik İlkeleri -I- (*) (Mustafa Özcan, 30 Ekim 2014)

Osmanlı Tarihi ve Tarihin Paradigmik İlkeleri -I- (*)

Osmanlı Tarihi, tarih felsefesine kaynak oluşturma yönü ile tüm öteki özel dünya tarihleri içinde hümanizm alanı ile ilgili olan bazı paradigmik ilkelerin varlığını gizliden gizliye içinde barındırması bakımından ayrıcalıklı bir konum sergiler. Bu durum konu ile ilgilenmiş pek çok tarih disiplinini araştıranlar ile tarih felsefesi yorumcuları tarafından fark edilmiş bir husustur. Bu nedenle de yakın zamanlarda Osmanlı Tarihi’ne yönelik araştırmalar boyutlanarak artmış bulunmaktadır.

Nitekim Osmanlı’nın, Machiavelli’nin Hükümdar adlı yapıtına esin kaynağı olmuşluğundan ötürü böyle bir savı rahatlıkla ortaya atabileceğimiz gibi tarihin paradigmik ilkelerinin keşiflerinin yapılabileceği bir bilgi arkeolojisi alanı olarak da özsel bir değere sahip olduğunu ve bunun da hümanitelerin araştırılması açısından yüksek bir verimkârlık değeri taşıdığını söyleyebiliriz.

Bilindiği üzere paradigmik ilkeler genelde devasa bilgi kümelerinin somut ve soyut yanlarını bir bütünlük içinde tanımlayabilmek amacı ile küme yapısına anlam veren zirvesel ana kavramlarındaki teori-pratik oransallıklarını ortaya koyma olgusudur.

Daha açık bir ifade ile paradigma belli bir bilgi alanındaki yaşanmışlıklar düzleminin mevcut ampirisi ile bunu açıklamaya yönelik teoriler arasındaki çatışmalar sonucunda bunlardan en makulü olarak ortaya çıkıp konunun önde gelen sahiplerince kaynak kuram çerçevesi olarak kabul edilen görüştür.  Fizikte mekanik ve kuantum paradigmaları bu hususa örnek teşkil eden iki ana kavramdır. İlkinin ortaya atılışı 1687, ikincisi ise 1927 tarihlidir.  Kesin deterministik bir ölçüm yapılabilirlik görüşüne dayanan Mekanik paradigmanın fikir babası I. Newton iken olasılıkçı ölçümlere dayanan kuantum mekanikçi görüş ise N. Bohr’a aittir.

Diğer yandan, A. Kuhn tarafından doğa bilimleri için genel bir deyişle tanımlanıp dile getirilen paradigma kavramı ilk defa ortaya atıldığı 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısının ortalarından bu yana pek çok bilim dalı için kullanılır olmuştur.  Bu yönüyle kavram bir bilim grubu için ana anlayış eksenini belirten görüş olmaktadır ve zaman içinde değişmektedir. Bu doğrultuda bazı hümanite dalları için de paradigmalar oluşturmanın olanaklı olduğu anlaşılmaktadır.  Bunlardan biri de kuşkusuz tarih disiplinidir.

İşte bu makalede yapılmak istenen şey olan tarih felsefesi olarak görülen interdisipliner bu alan için paradigmik ilkeler oluşturmak bana oldukça yararlı ve olumlu bir girişim gibi gözükmektedir.

Osmanlı tarihi esas alınarak ortaya çıkarılan tarih felsefesine dayalı tarihin yörüngeleri, diğer bir deyişle tarihin ana eksensel anlayışları paradigma ilkeleri için temel kaynak olan irdeleme düzlemini de ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda, bu düzlemde yapılacak değerlendirmeler ile ortaya çıkacak görüşler ilkelerin formülasyonuna çerçeve oluşturacaktır diye düşünüyorum.

Mustafa Özcan (30 Ekim 2014)

_____________________

(*) Devamı olan ikinci bölüm bir sonraki makalede yayımlanacaktır.